Emre Kongar'ın Resmi^* İnternet Sitesi

Makaleler

Articles in English

Sevgili okurlarım, 9 Nisan 2006 tarihli Hürriyet gazetesinde yayınlanan Murat Bardakçı'nın çok önemli bir yazısını tarihe not düşmek adına, (yerim dar olduğu için) kısaltarak aktarıyorum:

"Avrupa Parlamentosu'ndan 46 milletvekili, Başbakan Tayyip Erdoğan'a bir mektup göndererek Diyarbakır'daki olayların sorumluluğunun mülki idare amirleriyle askere ait olduğunu ileri sürdüler ve Ankara'yı, insan haklarının ihlâli halinde AB ile devam eden müzakereleri durdurmakla tehdit ettiler.

Bundan 150 küsur sene önce "Avrupalılaşmaya" ilk defa karar vermemiz üzerine Avrupa'dan müfettiş üstüne müfettiş ve komisyon üstüne komisyon gelmiş, hattâ arada bir askeri birliklerle savaş gemilerinin yollandığı da olmuş, hemen her denetimden sonra mektup yahut muhtıra almış ve mutlaka toprak kaybetmiştik.

1876'nın 31 Ocak'ında aldığımız "Andrassy muhtırası" da bunlardan biriydi. Muhtıra, o yıllarda Hersek'te yaşanan huzursuzluklarla ilgiliydi ve Hersek, muhtırayı kabul etmemizden sonra elimizden çıkmıştı.

İşte, "Andrassy Lâyihası"nın hikâyesi...

Avusturya ile Rusya, Hersek'in Türk idaresinden ayrılması için seneler boyu faaliyet gösteriyorlardı ve çabalarının semeresini 1875'in 13 Nisan'ında aldılar: Nevesinje kazasında yaşayan 300 kadar Hristiyan Bâbıâli'ye karşı ayaklandı. Sadece vergilerin ve askere gitmemek için ödenen bedelin azaltılmasını istiyor ve Hersek'teki güvenlik kuvvetlerinin Türkler'den değil, yerli halktan meydana gelmesini talep ediyorlardı.

Derken isyan büyüdü, Karadağ ve Sırbistan da Avusturya ile Rusya'nın tarafını tutup isyancılara askeri yardım göndermeye başlayınca, Hersek'te kan gövdeyi götürür oldu.

Rus, Alman ve Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun başbakanları toplandılar, "Türkiye'nin aramıza katılabilmesi için Hersek'teki olayların sona ermesi gerekir" dediler ve Avusturya'nın Dışişleri Bakanı olan Kont Gyula Andrassy'yi Türkiye'ye hitaben bir muhtırayı kaleme almakla görevlendirdiler.

Kont, hazırladığı muhtıra taslağını ayrıca İngiltere Fransa ve İtalya hükümetlerine de gönderip olurlarını aldıktan sonra, 1876'nın 31 Ocak günü Bâbıâli'ye Avrupa'nın diplomatik notası olarak gönderdi.

Muhtırada, Avrupa'nın bazı "küçük" istekleri vardı:

Hersek'teki Hıristiyanlara tam bir dini serbestlik verilmeli, âcil vergi reformu yapılmalı, çiftçilerin mülkiyet haklarını belirleyecek bir kadastro çalışmasına gidilmeli, Hersek'ten toplanan vergiler sadece Hersek'e harcanmalı ve bütün bu reformlar Hristiyanlar ile Müslümanlar'ın teşkil edecekleri bir yerel meclis tarafından kontrol edilmeliydi.

Andrassy'nin muhtırasını da "Tamam, yaparız" diyerek hemen kabul ediverdik.

Ama, aynı Avrupa aynı senenin 13 Mayıs'ında Berlin'de bize bir başka muhtıra dayadı.

Bu defa "Hersek'teki Türk birlikleri derhal geri çekilsin" diye tutturdular, İstanbul talebi reddetmeye kalkınca isyan büyüdü, Batı ise Hersekli Hristiyanlar'a daha fazla silâh ve mühimmat akıtmaya başladı.

Bir yıl sonra tarihlere "93 Harbi" diye geçecek olan Osmanlı-Rus Savaşı çıktı, Rus ordusu Yeşilköy'e kadar geldi ve 1878'in 13 Temmuz'unda imzaladığımız Berlin Andlaşması ile, Bosna-Hersek Avusturya'nın oldu.

Andrassy Lâyihası'nın üzerinden 130 sene geçmesine rağmen Avrupa'dan hâlâ aynı mealde mektuplar almamızın sebebi sizce ne olabilir ki?"